Rokosz Jan (właściwie Jan zw. Rokoszem) z Koszyc Wielkich (dawniej zw. też Kościcami) h. Ostoja (zm. r. 1464?), podstarości, potem sędzia ziemski krakowski. R-a i jego najbliższą rodzinę niesłusznie zalicza się do Chełmskich h. Ostoja, a jego samego błędnie uznano za syna burgrabiego krakowskiego Jana Chełmskiego (zob.). R. najpewniej był synem Dobiesława z Konar w pow. ksiąskim i Koszyc Wielkich w pow. pilzneńskim, stolnika krakowskiego w l. 1392–3, a później podsędka ziemskiego krakowskiego (zm. 1409), gdyż wspólnie z braćmi dziedziczył cały majątek po Dobiesławie. Matką R-a była nie znana nam z imienia córka Paszka Niedźwiedzia z Bogumiłowic h. Półkozic (dziada Jana Czyżowskiego), gdyż jednego z jego synów kaszt. czechowskiego Jana z Bogumiłowic i Broniszowa R. nazywał wujem. Braćmi R-a byli Ścibor z Koszyc (zm. po r. 1450) i Dobiesław z Konar (zm. 1431), ożeniony z Elżbietą, córką Włodka z Konaszówki. Miał też przyrodnią siostrę Katarzynę (z pierwszego małżeństwa ojca), zakonnicę w klasztorze Św. Andrzeja w Krakowie.
Lata sprawne R. osiągnął przed r. 1410; w t.r. występował w sądzie w różnych sprawach. Był pasowanym rycerzem (strenuus miles). R., wraz z bratem Ściborem, był sygnatariuszem konfederacji korczyńskiej Spytka Melsztyńskiego. Nie wiadomo czy R. brał udział w bitwie pod Grotnikami w r. 1439; należał jednak do tej grupy «młodszych» konfederatów, którzy później pięli się po szczeblach kariery urzędniczej. Po objęciu przez kaszt. krakowskiego Jana Czyżowskiego urzędu star. krakowskiego w kwietniu 1440 R. został podstarościm. Z uwagi na to, że Czyżowski był zarazem namiestnikiem Królestwa, zakres działań R-a był szerszy niż zazwyczaj podstarościego. Dzięki temu R. wszedł do elity władzy. Czasem przydawano mu nawet określenie «magnificus». Z jego rękojmi korzystali chętnie w różnych sporach najznamienitsi możni, z których trzeba tu wymienić bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, Jana Pileckiego, Melsztyńskich i Tarnowskich. R. występował często w otoczeniu Jana Czyżowskiego; świadkował na jego dokumentach. W czerwcu i lipcu 1440 został poświadczony z tytułem star. zatorskiego z ramienia księcia oświęcimskiego Wacława. W lipcu r.n. z nieznanych powodów na urzędzie podstarościego krakowskiego zastępował go brat Ścibor. Ok. r. 1445 R. został burgrabią krakowskim, z tym tytułem poświadczany w źródłach do r. 1457.
Po ustąpieniu z urzędu podstarościego w r. 1447 R. brał nadal udział w sesjach sądów nadwornego i grodzkiego. W r. 1450 jako starszy stryj po mieczu zeznawał w procesie Ścibora Chełmskiego oskarżonego o najazd na zamek poniecki. Dn. 13 V 1455 objął urząd sędziego ziemskiego krakowskiego. W t.r. był komisarzem królewskim do załatwienia przewlekłego sporu klasztoru zwierzynieckiego z Mikołajem Grzymałą o dochodowe sołectwo zwierzynieckie i spowodowane przez niego nadużycia w innych dobrach klasztornych. W r.n. z polecenia króla wyznaczył komisarzy celem zażegnania sporu między wojewodą i star. lwowskim Andrzejem Odrowążem ze Sprowy a star. kamienieckim Bartoszem Buczackim. Dn. 8 VI 1464 był nieobecny na roczkach w Krakowie z powodu choroby i zastępował go Mikołaj Grzymała. Wnet zrezygnował z urzędu, gdyż już 25 VI obowiązki sędziego pełnił Jan Bohun z Dunosów.
Ok. r. 1414 R. podzielił z braćmi ojcowiznę, z której przypadły mu Koszyce Wielkie. Przez dłuższy czas nie dbał o majątek i często zaciągał pożyczki, np. w r. 1419 był winien 233 grzywny Janowi z Pleszowa. Zapewne nie spodziewał się potomstwa, skoro w r. 1435 zapisał bratu Ściborowi ożenionemu z Reginą, córką Helwiga z Biezdziedzy, na czas swego życia 600 grzywien na wsi Koszyce. Gdyby z obecnego małżeństwa nie doczekał się potomka wieś ta po jego śmierci miała przypaść bratu. Rychło jednak doczekał się własnych dzieci i rozpoczął ożywioną działalność gospodarczą. Już w r. 1442 kupił od Jana Dynkwarta dużą wieś Bogumiłowice za 300 grzywien oraz za dobra królewskie Czajków z sołectwem, Bukową i Smerdynię. Nie wiadomo, czy dobra te przejął po ojcu, czy sam uzyskał na nich zapisy od króla. T.r. nabył za 120 grzywien od Mikołaja z Góry (Zbylitowskiej) połowę Łękawicy, którą włączył do Koszyc Wielkich. Z kolei w r. 1445 kupił za 200 grzywien od Grzegorza Smoczka część w Biadolinach (Radłowskich), którą zorganizował w osobną wieś o nazwie Biadolinki. W r. 1458 zezwolił swoim bratankom, a synom Ścibora, Janowi i Dobiesławowi na korzystanie z jego lasów (część Puszczy Radłowskiej). W r. 1462 ugodził się z Bartoszem z Wierzchosławic w sprawie korzystania ze wspólnych lasów. R. zmarł zapewne w r. 1464; przydomek Rokosz nosił tylko on z trzech braci; jego potomkowie przyjęli go za nazwisko.
Z nie znaną nam z imienia żoną R. miał synów: Dobiesława (żonatego z nie znaną nam bliżej Dorotą) i Jana (ożenionego z Beatą, córką Wojciecha z Jeżowa) oraz córkę Annę, która wyszła za mąż za Mikołaja z Łowczowa.
Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy, W. 1971 s. 163; Kiryk F., Jakub z Dębna, Wr. 1967 s. 20–1; – Akta grodz. i ziem., V, XII; Cod. epist. saec. XV, II; Cod. Univ. Crac., II; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego 1302–1453, Wyd. Z. Perzanowski, Wr. 1971; Kod. m. Kr., I–III; Kod. mogilski; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 1771, 3026, 3116, 3180, 3248, 3281, 3409, 3434, 3479, 3491, 3494–5, 3607, 3682, 3781 oraz s. 605, 630, 634, 651, 669, 675, 689, 691, 694–5, VII/2 nr 204; Zapiski sądowe województwa sandomierskiego z lat 1395–1444, Wyd. F. Piekosiński, Kr. 1907 (Arch. Komisji Prawn., VIII/1); Zbiór dok. mpol., III nr 683, 718, 721–2, 736; – AP w Kr.: Castr. Crac. t. 1 s. 179, 187, 194, 203, 242, 297, 470, 477, 484, 487, 498, 505, 511, t. 2 s. 672, t. 7 s. 955, t. 8 s. 68–69, t. 9 s. 310, 315, 346, 442–443, 476, 501, t. 10 s. 7, 23, 26, 66, 68, 71, 89, 114, Terr. Crac. t. 5 s. 172, 221–224, 302, 307, 348, 389, 393, t. 6 s. 1, 16, 52, 59, 90, 95, 201, 216, 231, 262, 292–293, 308, 351, 429–430, 499, 592, t. 7 s. 30, 120, 141–142, 308, t. 11 s. 576, 578, t. 12 s. 176, 319, 355, 407, t. 13 s. 17, 87, 234, 390, t. 15 s. 11, 88, 90, 299, 351, Terr. Czchow. t. 4 s. 283, 371, Terr. Pilzn. t. 18 s. 78–79, t. 20 s. 57, 76–77, 82, 277, t. 21 s. 241, 244, 252, t. 22 s. 319, 401, 490, 494, t. 23 s. 26, t. 24 s. 223, t. 34 s. 51–52, 63, 73; IH PAN w Kr. Pracownia Słown. Hist. Geogr. Polski Średniowiecznej: Materiały do t. 5 Kod. Mpol. i kartoteka tejże Pracowni.
Franciszek Sikora